Bel Paese Milutina Mitrovića

Osvrt našeg saradnika Božidara Stanišića na zbirku posthumno objavljenih članaka srpskog ekonomiste i novinara Milutina Mitrovića “Italija – Bel Paese”, za koju je predgovor napisao Damir Grubiša

Pišem ovaj osvrt na zbirku članaka o Italiji Milutina Mitrovića (za prijatelje Džive) praćen retoričkim pitanjem ima li smisla pisati o knjigama koje olako možemo gurnuti u boks “starih” izdanja. Knjiga je objavljena prije skoro tri godine (priredila ju je Marija L. Mitrović, autorova supruga). Koliko mi je poznato, a mreža je u tom smislu pouzdana - u Italiji, pored toliko našijenaca u ovoj zemlji, takođe italijanista i serbista, nisam našao ni trag pažnje posvećene ovoj knjizi.

Prijem knjige u Srbiji? Kao i drugdje u Regionu, recenzija je skoro zamrla (ako nije naručena i pohvalna). Svega nekoliko osvrta, prigodnih. Uglavnom prijateljskih. Razumljivo toplih. Ipak, samo dva ozbiljna, oba iz pera Sinana Gudževića. Ko želi, neka otvori linkove (prvi i drugi ). Vrijedi ih pročitati.

Italija – Bel Paese je neovdašnja i nesvakidašnja zbirka zapisa jednog ekonomoskog analitičara i novinara koji je u srpskim listovima i na portalima godinama objavljivao svoje članke o ekonomiji, politici, kulturi i tradiciji države koju isključivo zemaljski površnici mogu smatrati samo jednom zemljom.

Mitroviću, koji je bio ozbiljan novinar (uvjerićete se: i bolji pisac od mnogih koji se danas lako zakite tim zvanjem), Italija je dakle značila više nego jedna zemlja i njeno aktuelno društvo: kao njen stanovnik (25 godina u Trstu), putnik i posmatrač primarno ju je doživljavao kao civilizaciju.

Ako se, u svjetlu ironičnog a prilično objektivnog razvrstavanja putnika u Sternovom Sentimentalnom putovanju (1768) upitamo kakav je putnik Mitrović (običan, dokon, lažljiv, radoznao, ohol, tašt, mrzovoljan…), čini se da je prije svega ozbiljan, skroman, oštar u sudu o negativnostima, blagonaklon prema lijepom i dobrom, sklon konstruktivnim poređenjima Srbije (i Jugoslavije) sa Italijom i obratno. Nipošto ga ne poredimo sa onim Italijanima i uopšte brojnim zapadnjacima kojima je bilo (i sada jeste) dovoljno da pročitaju hrpicu članaka i prolete (ne samo) kroz ex Jugoslaviju i… Knjiga! (U kojoj je zalud tražiti i možda i upitnike). Daleko je Mitrović i od većine savremenih srpskih putopisaca koji se nerijetko zaglave negdje oko vlastitog pupka, pa ni naprijed ni nazad. No, kraju i s jednima i s drugima.

U svom jezgrovitom predgovoru Damir Grubiša, smatrajući ovo djelo svojevrsnim “ogledalom Italije”, Gete, Stendal, Borhes, Hemingvej, ali i Andrić, Crnjanski, Dučić, podsjeća nas i na misao velikog poljskog pisca Henrika Sjenkjeviča, “da svaki čovjek ima dvije domovine: prva je ona u kojoj je rođen, a druga je Italija”.

Devet poglavlja ovog “ogledala Italije” (Politika, ekonomija; Privreda; Fijat; Mafija; Fudbal; Svakodnevnica; Institucije; Portreti; Mi i oni), može biti čitano bez hronološkog reda, baš kao i svih 55 članaka objavljenih u periodu 2002-2020. Mitrović je ovom knjigom porekao činjenicu da novine žive samo jedan dan. Ako u njima nešto vrijedi, to ostaje. U slučaju ove zbirke to što je ostalo jeste i aktuelnost (skoro) svega što je napisao o Italiji, pogotovo u većini članaka koji variraju između eseja i književnog zapisa. Bespoštedno a pošteno - i kad je Mitrović neumoljivo ironičan kao posmatrač. A takav je posebno u svojim pogledima na “tri stuba Italije”, dakle na Crkvu, Fudbal i Politiku. (I ako se ne slažemo sa Mitrovićevim opservacijama u nekim člancima, recimo o Dragiju ili Montiju, u kojima autor o ovim ličnostima evropske i italijanske politike piše neku vrstu panegirika, kojem lično ne vidim objektivnih razloga, ne vidimo u tome neku sjenku koja pada na cijelu zbirku, koja je svojevrstan opservatorij zemlje u kojoj se autor osjećao srećnim zbog prilike koja mu se pružila da je posmatra i izučava izbliza).

Navodeći nazive devet poglavlja ove Mitrovićeve zbirke, samo uopšteno sam naznačio tematske okvire svakog od njih. Svaki članak u poglavljima je svojevrstan pogled na odabranu problematiku, bila to crkva, država, određeni politički trenutak, mafija, fudbal, pojedine specifičnosti italijanske kulinarske genijalnosti (jedino njima se Mitrović približio klasičnom bedekeru), Vatikan, pijace ili pak prirodne nepogode, vina, “prosvećeni kapitalizam”, korupcija, fašizam, svećenici koji su i humanisti, pokreti mladih… (Koga bude zanimao i Mitrovićev stil, neka pogleda tri odabrana fragmenta na kraju ovog osvrta, a oni koji znaju sva četiri jezika rođena iz grešnog i pogrešnog srpskohrvatskog, na proputovanju kroz Srbiju mogu nabaviti primjerak knjige u svakoj boljoj knjižari – imaće šta da čitaju!)

Na kraju:

Riječ je o knjizi koja zavređuje prevod na italijanski. Koliko zbog našijenaca - s tim da ne mislim na ohole i tašte koji žive u ovom zemlji, među kojim ima onih (govorim iz iskustva) koji tvrde da imaju Italiju “u malom prstu” – toliko zbog one manjine Italijana koju iskreno zanima šta drugi misle o njima. A ta manjina se zacijelo neće ljutiti zbog bespoštedne lucidnost Mitrovićevih opservacija o ekonomiji i politici, pogotovo ne zbog onih o kulturi, istoriji i raznim aspektima tradicije zemlje koja je zapravo jedna civilizacija.

Fragmenti iz zbirke članaka Milutina Mitrovića

Italijanima je, još iz renesanse, u genima ostalo da produkuju bezbroj ideja, ali nažalost, danas više nemaju ni nekadašnje bogatstvo, ni genije koji bi zamisli sproveli u delo. Epicentar narednih tendencija pomera se ka “boljima i višima” što bi rekao Kanjoš Macedonović. Naime, ideja da svaki čovjek zaslužuje materijalnu sigurnost, ako isključimo prapočetke od Aristotela i Hrista, potiče od Tomasa Mora (1516) i njegove misli da bi “društvo bilo bolje i pravednije kada bi svaka osoba imala sredstva za životne potrebe. Nije slučajno da njegovo delo, iz kojega je ta rečenica, nosi naslov Utopija. Dva i po veka kasnije Tomas Džeferson uvodi u Virdžiniji zakon kojim svako stiče pravo na 50 akri zemlje. Nepravda inspiriše sve veći broj umnih ljudi da joj traže leka. Bertran Rasel, na primer, smatra: “određeni malo dohodak, dovoljan za opstanak, morao bi biti garantovan svakome, bez obzira da li radi ili ne”. Predsednik SAD – F.D. Ruzvelt: “Ubog čovek nije slobodan čovek”. Pa čak i Hajek smatra: “nema sumnje da izvestan minimum hrane, smeštaja i odeće, potreban da se očuva život i radna sposobnost, treba obezbediti svakome”. Nema prostora za citiranje, ali vredi makar navesti najvažnija imena pobornika garantovanog osnovnog dohotka: Kejnz, Galbrajt, Martin Luter King, Erih From, Pol Samjuelson, Maršal Makluan, Džeremi Rifkin, Pol Krugman… (Utopija? Plate bez rada? – 2005, članak u kojem autor razmatra inicijativu profesora Tita Boerija, onomad direktora INPS-a, koji je predložio garantovani minimalni dohodak građanima starijim od 55 godina a ostali su bez posla, ali se tadašnja vlada pravdala da je prijedlog stigao prekasno).

…

Pre 200 godina, tartufi su smatrani sirotinjskom hranom, sve dok neki ekstravagantni plemić nije otkrio da sirotinja jede ono za što nije kvalifikovana. Od tada se traženje tih gljiva svelo na najsuptilnije arheološke metode. Prvo su tu “visoko školovani” psi, koji ih nanjuše i poentiraju, zatim se posebnim štapom malo razgrne zemlja, te se dalje radi nežno prstima, da se dragoceni plod ne ošteti. Svaka nađena gljiva zamotava se u posebnu maramu od retko tkanog platna. Ni slučajno se ne sme čistiti i prati. Tek na sat-dva pre upotrebe čisti se ovlaženom četkicom i ništa dalje. Posebnim sečivom reže se na skoro providne, prozirne listiće ili trenicom natare preko jela…(Tartuf - 2005)

…

U odnosima između Srba, Crnogoraca i Italijana postoji striktno logičko razgraničenje na pripadnike naroda i na vlast. Italija je u Crnoj Gori bila okupator za vreme Drugog svetskog rata, ali su ostali zapamćeni Italijani – po dobru a crnokošuljaši po zlu. U vreme Miloševićevog režima Italijani su sasvim jasno pravili razliku između režima, koji su žestoko napadali i naroda u čiju su zaštitu podjednako žestoko ustajali. Nigde u svetu bombardovanje Srbije, krajem devedesetih, nije tako masovno osuđivano kao u Italiji. Jedni su demonstrirali zbog svog antiamerikanizma, ali je većina protestovala zbog patnji nedužnog naroda. Ako neko iskreno saučestvuje sa vama kada ste u nevolji, to se pamti. (Nas i Italijana 70 miliona – 2009).