Poljoprivredni sektor na Kosovu je nedavno dospio u centar političkih zbivanja. Da li, međutim, ima smisla razmišljati o organskom sektoru kada su još uvijek prisutni problemi kao što su sigurnost hrane i nizak standard proizvodnje? Ipak postoji potencijal koji treba iskoristiti: napuštene i neobradive površine na kojima nisu korištena đubriva i pesticidi. Četvrti dio našeg istraživanja o organskom sektoru u Jugoistočnoj Evropi
Možda je još rano govoriti o organskoj poljoprivredi na Kosovu. Prioriteti kada je u pitanju poljoprivredni sektor su neki drugi: borba protiv siromaštva, sigurnost hrane, stvaranje ekonomskih mogućnosti, poboljšanje standarda kvaliteta, povećanje produktivnosti i efikasnosti.
Sve je u sjeni evropske perspektive koja utiče, na dobar ili loš način, na mnoge odluke u oblasti poljoprivredne politike. Strateški plan za poljoprivredu i ruralni razvoj 2009.-2013. vlade Kosova (revizija plana iz 2007.-2013.) je jasan primjer kako pravno nasljeđe EU predstavlja osnovni cilj procesa reforme politike i modernizacije sektora.
Sveukupno odluka, da se primarnom sektoru dodjeli 200 miliona eura tokom pet godina, dovela je poljoprivredu u centar političke debate, što je razumljivo, s obzirom da se radi o zemlji u kojoj primarni sektor i dalje pokriva 25% domaćeg bruto proizvoda i zapošljava oko 40% radne snage.
Idući dalje od zvanične procjene cifre su još značajnije pošto veći dio proizvodnje dolazi sa malih porodičnih farmi i koristi se za sopstvenu potrošnju, bez prolaska na tržište.
Podrška države sektoru, od 40 miliona eura godišnje, predstavlja značajnu promjenu, ako se ima u vidu da su prethodnih godina fondovi za razvoj poljoprivrede bili vrlo ograničeni, sa oko 30% sredstava korištenih za pokriće troškova zaposlenih i minimalnom podrškom poljoprivrednicima, koja je uglavnom zagarantovana kroz poreske olakšice. U posljednjih pet godina, podrška je rasla (sa 2.3 miliona eura u 2003., 2.4 u 2004., 3.8 u 2005., 5.4 u 2006.) ali se nije približila desetinama miliona iz Strategije 2009.-2013., što predstavlja ukupne raspoložive resurse, uključujući i one iz Evropske komisije, kredite Svjetske banke i drugih bileteralnih donatora.
Tabela br. 1 Sredstva iz agrarnog budžeta 2009.-2013. (u milionima eura)*
| 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | ukupno | % | |
| MAFRD | 9 | 10 | 11 | 12 | 53 | 27 | |
| Opštine | 2 | 4 | 4 | 8 | 10 | 28 | 14 |
| Ostali javni fondovi | 2 | 3 | 3 | 7 | 7 | 22 | 11 |
| Evropska Komisija | 2 | 6 | 7 | 4 | 4 | 24 | 12 |
| Svetska Banka | 1 | 3 | 2 | 2 | 2 | 8 | 4 |
| Ostali bileteralni donatori | 3 | 4 | 4 | 3 | 3 | 17 | 9 |
| Privatni fondovi | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 6 | 3 |
| Ostali fondovi (uključujući NGO) | 6 | 6 | 6 | 11 | 11 | 39 | 20 |
| Ukupno | 25 | 36 | 38 | 46 | 50 | 196 | 100 |
*Izvor Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i ruralnog razvoja Kosova (MAFRD/Minstry of agriculture, forestry and rural development of Kosovo): Strateški plan za poljoprivredu i ruralni razvoj 2009.-2013.
A kada je u pitanju organska poljoprivreda?
Organska poljoprivreda može da predstavlja konkretnu mogućnost. Na selima sa napuštenim poljoprivrednim dobrima, oštećenom infrastrukturom i zastarjelom ili neispravnom poljoprivrednom mehanizacijom, poljoprivreda je nerazvijena tako da se ne koriste đubriva i pesticidi, već zemlja i rad. Da bi se realizovala ova mogućnost potrebni su zakoni, propisi, subvencije, obučeni poljoprivrednici, odgovarajuća tehnologija, poljoprivredne savjetodavne službe, inspektori, profesionalne asocijacije, sertifikaciona tijela, potrošači koji imaju kupovnu moć, sistem koji pruža podršku, kao i tržište koje funkcioniše.
Prvi koraci...
Prvi koraci ka organizaciji organskog sektora su preduzeti 2001.godine u okviru projekta uvođenja organske poljoprivrede na region Balkana (“Introduction of organic farming and low input sustainable agriculture in the Balkan countries”) koji je pokrenula holandska fondacija “Avalon” 1999. godine.
U slučaju Kosova, cilj je bio uspostavljanje proizvodnje malih razmjera u svrhu demonstracije s namjerom da se senzibilišu proizvođači, stanovništvo i institucije. Nakon prve 3 godine, projekat vođen od strane Regionalnog centra za životnu sredinu (REC) prešao je u ruke Udruženja za organsku poljoprivredu na Kosovu (Organic Agriculture Association Kosovo- OOAK) koje je osnovano 2002. uz podršku Poljoprivrednog fakulteta pri Univerzitetu u Prištini.
OOAK je imao vodeću ulogu u pokretanju diskusije o organskom sektoru i postavljanju osnova za uvođenje zakonskog okvira na Kosovu (Zakon br 02/L- 122) koji je usvojen u proljeće 2007. i koji je bio jasno inspirisan evropskim propisima (nova uredba Evropske komisije 834/07).
Prvi sertifikovani proizvođač
Iako i dalje ne postoji pravo tržište za organske proizvode neka poljoprivredna preduzeća su počela da sljede načela ovog tipa proizvodnje i kao rezultat toga, u oktobru 2009., Kosovo je dobilo svog prvog sertifikovanog proizvođača. Preduzeće “Hit Flores” je, naime, dobilo sertifikaciju za proizvodnju sitnog voća i ljekovitog bilja (kao i naknadnu preradu biljnih čajeva), na površini od 10 hektara, od strane švajcarske kompanije Bioinspect.
Takođe, kada se radi o malim proizvođačima, drugi projekat je proveden od strane OOAK-a i Poljoprivrednog fakulteta u Prištini koji su, u saradnji sa nevladinom organizacijom Mercy Corps, izabrali nekoliko pčelara, da im pomognu u prelasku na organsku proizvodnju meda.
U ovom ranom razvoju, takođe u 2009.godine, počeo je važan projekat finansiran od strane italijanskog Ministarstva spoljnih poslova, preko glavne direkcije za razvojnu saradnju, kojim je upravljao Mediteranski agronomski institut u Bariju. Projekat “Strenghtening the Kosovo MAFRD for the improvement of vegetable production according to EU standards” predstavlja dio akcija pokrenutih za podršku primarnom sektoru na Kosovu i predviđa dodjelu 2.2 miliona eura, za pomoć Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i ruralnog razvoja Kosova (MAFRD), u realizaciji približavanja standardima EU u proizvodnji voća i povrća, kao i stvaranju nacionalne službe za podršku razvoju organske poljoprivrede.
Svijest o prednostima organske proizvodnje je i dalje nedovoljna i sa tržišta za sada ne stižu bitniji podsticaji. Na domaćem terenu kupovna moć potrošača je još uvek veoma niska, a sigurnost hrane je i dalje prioritet primarnog sektora. Da je došlo do promjena, pokazuju projekti Avalon-a i Mercy Corps-a kao i sertifikacija prvog organskog proizvođača od strane Bioinspect-a.
Prvi korak je načinjen i debata je pokrenuta.
